Borsa tarihi az biraz araştırıldığında, ilk borsa işlemlerinin ticari mal denilen emtialarla yapıldığı görmek mümkündür. Pazar ve panayırlarda başlayan ilk borsa işlemleri, ticari malların alım – satımının, fiyat düzenlemesinin yapıldığı ve bu gibi benzeri işlemlerden tüccarların kar elde ettiği işlemlerdir
Borsa tarihinin ilerleyen zamanlarında hisse senetlerinin alım – satım işlemlerinin, 15. yüzyılda deniz ticaretinin gelişme gösterdiği liman kentlerinin de dahil olması ile birlikte borsa binaları kurulmaya başlamıştır. Çoğalan işlem hacmi pek çok tüccarın dikkatini çektiği gibi uluslararası ticaretin de gelişmesine katkı sağlamıştır. İşlem hacminin çoğalması bu işlemlerin daha güvenli olarak yapılması ve kayıt altına alınması gerekliliğini doğurmuştur. Bu sebeple de sokak köşeleri ve kahvehanelerde yapılan alım – satım işlemleri borsa binalarına taşınmış ve akabinde ilk borsa da 1487 yılında Belçika’nın Anvers kentinde kurulmuştur.
Emtia Nedir ?
Borsa da ticari mallara verilen bir isimdir. Ticari mal olarak adlandırılan ürünler ise genelde gündelik hayatımız da çoklukla karşılaştığımız ve alıp – sattığımız ürünlerdir. Değerli madenler, sanayi metalleri, tarım ürünleri, enerji ürünleri, ormancılık ürünleri gıda maddeleri, kimyasallar, hammaddeler gibi daha pek çok ürünü kapsar. Altın, gümüş, alüminyum, bakır, petrol, buğday, arpa, kakao, mısır, pamuk benzeri yüksek işlem değerine sahip emtialar da bu gruplar içersinde yer alır.
Emtia Borsası ve Tarihi
İlk borsa işlemlerinin emtialar ile yapılmasının sonucunda artan işlem hacmi, işlem gören ürünlere göre borsa türlerinin oluşmasına sebep olmuştur. Hisse senetlerine işlem yapılan menkul kıymetler borsası, dövizlere işlem yapılan döviz borsası, emtialara işlem yapılan emtia borsası gibi. Emtia borsası, emtia denildiğinde ticari malların alım – satım işlemlerinin yapılması için alıcı ve satıcıları bir araya fiziki yada fiziki olmayan şekillerde getiren piyasalara denir.
ABD’de yaşanan ve uzun zaman süren bir ekonomik kriz sürecinde, tarım ürünlerinin fiyatlarında oluşan aşırı dalgalanma, tüketici ve üreticilerin zarar etmesine sebep olmuştur. Akabinde ise yine tüketici ve üreticilerin ortak bir çabası olarak pazarlar meydana getirilmeye başlanmış ve tarım ürünleri oluşturulan pazarlarda alınıp satılmaya başlamıştır. Kısa zaman sonra ise fiyatlarda düzenin sağlandığı görülmüştür. Bu işten yüksek para kazanıldığını da gören bazı girişimci tüccarlar bu işi bir ticaret haline getirmiş ve şuandaki emtia borsalarının temelini atmıştır.
Borsa dendiği zaman akla ilk olarak gelen hisse senedi, tahvil, bono gibi yatırım araçlarıdır. Ancak borsa piyasası, bu yatırım araçları dışında da pek çok yatırım aracının işlem gördüğü, vadeli veya vadesiz olarak işlemlerin yapılabildiği, bütün bunların yanısıra dünya ekonomisine pek çok katkı sağlayan kurumsal piyasalardır. Emtia borsalarının kuruluşun da etken olan fiyatların düzenlenmesi borsaların en önemli ekonomik faydaların başında gelir. Piyasalardaki tek fiyat oluşumu, likiditenin sağlanması, şirketlerin tanınmasının ve güvenin sağlanması, ekonomi de barometre görevi, sermayede hareketliliğin sağlanması ve mülkiyeti tabana yayma gibi işlevleri ile borsalar günümüzdeki önemli ticari kurumlardır. Bu sebeple borsaların bir kumarhane olarak görülmesi uygun değildir.
Emtialar, borsada işlem yapmak isteyen borsa yatırımcıları için iyi bir portföy çeşidi ve alternatifi oluşturur. Özellikle de dünya ekonomisinde gözlemlenen karmaşa, kriz, kaos gibi olumsuzlukların yaşandığı süreçlerde likiditeden uzak durmak isteyen borsa yatırımcıları, uzun vadeli olarak güvenli birer yatırım aracı olan emtiaları tercih ederler. Emtialar fiyatlarının kolayca tahmin edilebilir olması, gündelik hayatımızdan tanıdığımız ürünler olması, düzensiz arz ve talep dengesine sahip olmaması gibi benzeri sebeplerden dolayı uzun vadeli kazançlı ve güvenli yatırım araçlarını oluştururlar.
Emtia çeşitlerinin işlem gördüğü borsalara bakıldığında genelde bir ürün üzerine yoğunlaşmış, özel ürün borsaları oldukları görülür. Bu durumum en iyi örneklerinden birisi olan ve 5 Nisan 2013 tarihinden sonra Borsa İstanbul (BIST) çatısı altına giren İstanbul Altın Borsası’dır. İstanbul Altın Borsası (İAB), bir emtia borsasıdır ve 26 Temmuz 1995 senesinden bu seneye kadar ülkemizde altın işlemlerinin belirli bir standarda göre yapılmasını sağlamıştır. Şimdi ise Borsa İstanbul çatısı altında uluslararası manada önemli çalışmalar için faaliyet göstermekte.
Belirli bir emtia üzerine yoğunlaşmış olan emtia borsaları tek ürün yani birer özel ürün borsalarıdır. Türkiye de genelde yoğun bir şekilde alım – satımın yapıldığı ürünler bulundukları yere bağlı olan ticaret borsasında işlem görürler. VOB (Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası) en başta olmak üzere, İzmir Ticaret Borsası, Adana Ticaret Borsası, İstanbul Metal Borsası gibi daha pek çok emtia borsası, Türkiye de yoğun bir şekilde yetiştirilen ve ticareti yapılan buğday, pamuk, üzüm gibi emtiaların işlem gördüğü borsalardır.
