Ülkemizde vadeli işlemleri ve opsiyon işlemlerini yönetmek amacıyla hizmet verici Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası (VOB), Kabine kararıyla kurulmuştur ve özel hukuk tüzel kişisidir. VOB, Kabine kararıyla kurulan önce özel borsamız olma niteliğine sahiptir. Gereken hukuksal işlemlerin başarıyla yapılmasının sonrasında Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası, 4 Şubat 2005 tarihinde hizmet vermeye başlamıştır.
Vadeli işlem nedir, ne sebeple yapılır, ne türlü yapılır ile ilgili ayrıntılı bilgiyi özel dosya olarak bundan önceki yazımızda size vermiştik. Bu bahsetmiş olduğumuz vadeli işlemler ülkemizde VOB aracılığıyla gerçekleştirilmektedir. SPK denetiminde hizmet verici VOB, 2007 seneye civarı oldukça başarılı bir biçimde ilerleyerek işlem hacmini bir milyar TL'ye yükseltmeyi başarmıştır. 2009 seneyin önce yarısında ise dünyanın en çabuk yükselen 3. vadeli işlem borsası olmuştur. İşlem hacmi sıralamasında da, önce 40 borsa aralarında 22. sırada yerini almıştır. 2010 seneye gelindiğinde ise gündelik işlem hacmini 3,5 milyar Türk Lirası civarına taşıyarak yepyeni bir rekora imzasını atmıştır.
Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası (VOB), 2005 senesinde 34 üye ile yöntemine çıktıktan ardından 2011 senesinde bu sayıyı 99 üye kuruluşa çıkartmıştır. VOB'un tesis emeline bakıldığında, işletmelerin riziko idaresi gereksinimlerinin gösterişli bir biçimde giderilmesi amacı taşıdığı görülmektedir. Benzer sürede VOB'un sunmuş meydana geldiği ürünler yardımıyla finansal sistem içinde bulunan eksikliklerin kocaman bir bölümünün giderildiği de bilinmektedir. Türev araçlar olarak malum mevduat araçlarının kullanılmasıyla beraber , yatırımcıların negatif etkilendikleri belirsizlikler karşısında, risklerden korunmak amacıyla gösterişli bir olanak sunduğu da bilinmektedir.
VOB'u Yaratan Pazarlar
Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası 8 ana pazardan oluşmaktadır. Bu pazarlar ise;
- Döviz vadeli işlem ana pazarı
- Elektrik vadeli işlem ana pazarı
- Emtia vadeli işlem ana pazarı
- Endeks opsiyon ana pazarı
- Endeks vadeli işlem ana pazarı
- Kıymetli madenler vadeli işlem ana pazarı
- Pay opsiyon ana pazarı
- Pay vadeli işlem ana pazarı
VOB bu ana pazarlar dışarısında özeli talimat pazarı ve özel talimat duyuru pazarı birleşiminden oluşmaktadır. Başka Bir Deyişle temelde 3 pazardan meydana gelmektedir. Ana pazarlar isimlerinden de anlaşılacağı üzere işlem gören sözleşmelere yönelik farklı ayrı tanımlanmıştır. Öbür 2 sektör ise daha kocaman miktarlı emirlerin işlem görebilecekleri pazarları temsil etmektedir.
VOB'da Alım - Satım
Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası'nda vadeli işlem sözleşmeleri ve opsiyon sözleşmeleri alınıp satılmaktadır. Pay senetlerinde meydana geldiği benzeri bu sözleşmelerinde SPK onayından geçerek borsaya kote edilmeleri gerekiyor . Bu işlem amaçlı pekçok koşulun sağlanmasının yanında destek varlığın hem de spot bir sektörünün olma mecburiyeti da vardır.VOB'da alım işte satımı hazırlanan mevduat araçlarına türev araçlar denilmektedir. Başka Bir Deyişle spot bir piyasada altın alım işte satımı yaparken, VOB'da vadeli altın sözleşmesi alıp satılmaktadır. Bu vadeli sözleşmelere de türev araçlar denilmektedir. Türev araçların tam tanımını inşa etmek gerekirse; tespit edecek bir destek varlığın bugünden anlaşılan fiyatı , miktar ve kalitesi üzerinden ileri bir tarihte alım ya da satımını yapma yükümlülüğü verici sözleşmelerdir. Vadeli işlemlerin yapılma emellerinin savunma , mevduat ve arbitraj meydana geldiğini daha eskiden size söylemiştik. İşte bu sözleşmelerde anlatılan kurallar yardımıyla bu amaçlarla işlemlerinizi gerçekleştirebiliyorsunuz.
VOB'da alım işte satım işlemlerinizi yaptığınız bu türev araçlar size riskten korunarak gösterişli bir mevduat yapma fırsatı sunmaktadır. Spot piyasa mevduat araçlarında mevcut olmayan bir takım özellikler sebebiyle VOB'da kolay bir şekilde alım işte satım işlemi gerçekleştirebilirsiniz. Spot piyasa araçlarına yönelik sunduğu imkanlara kısacası bakacak olursak;
- İlk mevduat ölçüsü türev araçlarda daha düşüktür. Başka Bir Deyişle başlama işlemleri amaçlı spot indirilmeye yönelik % 10 daha az bir güvenceye gereksinim duyarsınız.
- Spot piyasa araçlarında ücretlerin yükselmesi beklentisiyle mevduat yaparsınız ve para elde edersiniz. Ama türev araçlarda bu gibi bir beklenti farkı yaşanmamaktadır.
- Spot piyasada bulamadığını mevduat araçlarını türev araçlarda bulursunuz.
- Türev araçlarla yaptığınız işlemlerde rizikoları dilediğiniz seviyede kolaylıkla tutabilirsiniz.
- Türev araçların işlem fiyatları spot piyasa araçlarına yönelik daha düşüktür.
VOB'da Kimler Alım-Satım Yapar ?
VOB'da hazırlanan alım işte satım işlemleri başka bir deyişle türev araçların alım işte satımını her biri yapabilmektedir. Bankalar, müessesesel yatırımcılar, ferdi yatırımcılar ve aracı müesseseler türev araçları alıp satabilir.
VOB'da Ne Türlü İşlem Yapılır ?
Borsaya ne türlü giriş yapacağınızı daha eskiden size borsaya nasıl girilir başlığında anlatmıştık. Benzer biçimde VOB'da da işlem yapabilmek amaçlı öncelikli olarak bir aracı kuruluşta mevduat hesabı açtırmanız gerekiyor . Ferdi yatırımcıların doğruca olarak borsada işlem yapmalarının olası olmaması sebebiyle , VOB'a aza meydana gelen aracı müesseseler , bankalar ve vadeli işlemlere aracılık eden şirketler üzerinden bu mevduat hesabını oluşturmanız gerekiyor.
Emirlerinizi iletmenizi temin edecek meydana gelen bu müesseseler VOB aracılığıyla kurulmuş elektronik bir sistem kullanmaktadır. Emirlerin eşleşmesi ve iletimi için borsa mensuplarının bizzat ofislerinde, VOB bilgisayarlarına ilişkili meydana gelen bilgisayarlar yer almaktadır.
Bir aracı tesis yatırımcılarına risk kazanç tercihlerini tespit edilip , türev araçların rizikoları dair da bilgilendirme yapmaktadır. Bu işlem amaçlı SPK aracılığıyla tarafından meydana gelen 'türev araçlar risk bildirim formu' yatırımcılara iletilir. Daha daha sonra ise yatırımcıdan gerekli meydana gelen teminat alarak vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri ile ilgili bilgi verilir. Yatırımcının kararlarına yönelik de buyruklar borsaya aracı tesis aracılığıyla iletilir ve gerekli meydana gelen öbür işlemler gerçekleştirilir.
Yatırım hesabınızı oluşturduktan daha sonra yapmanız gerekli olan 2. işlem alım bir satım kararı almaktır. Bunun içerisinde piyasayıyla bir şekil takip etmeli, çözümleme etmelisiniz. Bunun Için yönelik de alım ya da satım yönünüzü belirlemelisiniz. Bu hükümleri alırken aracı kuruluşların mevduat danışmanlarından da fiyatlı ya da bedava olarak dayanak alabilirsiniz.
Üçüncü işlem ise teminatınızı belirlemektir ve kocaman bir ehemmiyet taşımaktadır. Bütün teminatınızı tek bir işleme bağlamamalısınız. Borsa aracılığıyla belirlenmiş miktardaki güvencesi hesabınıza bulundurmanız gerekiyor . Nihai bir işlem ise buyruk iletimidir. Emirlerinizi eksiksiz bir biçimde aracı kuruluşlara iletmeniz gerekiyor . Alım ya da satım buyruğu meydana geldiğini , sözleşmenin adedini, tarihleri, alımı ya da satımı ifade edilecek sözleşmeyi, sözleşmenin tipini, maliyetini , buyruk tipini, emrin geçerlilik müddetini gerçek bir biçimde belirmeniz gerekiyor .
Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsasıyla Borsa İstanbul Birleşmesi (VOB nisan VİOP)
Bilindiği benzeri İstanbul Menkul Değerler Borsası (İMKB), 5 Nisan 2013 tarihinde Borsa İstanbul (BIST) olarak faaliyet göstermeye başladı. Tek değişim isimlerde yapılmadı. İstanbul Altın Borsası (İAB) ile Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası'nın (VOB) tüzel kişiliklerine bitirilerek tek tek çatı altında Borsa İstanbul isimiyle toplanıldı.Uluslararası bağlamda borsalarımızın ek olarak kocaman başarılara imzasını atması yerine bu gibi tek birleşmenin yapıldığı belirtildi ve beklenildiği benzeri de başarılar ile Borsa İstanbul faaliyetlerine başladı. İlk başarılardan birisi dünyaca populer bilişim firmalarının paylarının işlem gördüğü NASDAQ ile masaya oturuldu ve protokol inşa edildi .
İzmir'de faaliyet gösteren Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası (VOB) ile Borsa İstanbul Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası (VİOP) alım nisan satım platformları birleştirildi. İlk işlem bugünü de oldukça başarılı tek biçimde sonuçlandırılarak 640 milyon 555 bin Türk lirası işlem hacmine ulaştırıldığı Borsa İstanbul ilanları aralarında yer ediniyor .
VOB ve VİOP birleşmesi 5 Ağustos 2013 tarihinde meydana geldi . Bu birleşme sonucu olarak ise ülkemizde işlem gören tüm vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri, BIST VİOP çatısı altında tek tek alım nisan satım platformunda toplandı.
Dünyanın Mühim Vadeli İşlem Borsaları
VOB'un açılışından az bir zaman ardından dünyanın en çabuk kocaman vadeli işlem borsaları sıralamasında 3. sırası aldığını söylemiştik. Türkiye vadeli işlem borsası da dünyanın mühim borsaları aralarında yerini böylece almıştır. Öbür vadeli işlem borsalarına bakılacak olursa;
- Chicago Board of Trade (CBOT)
- Chicago Mercantile Exchange (CME)
- Kansas City Board of Trade
- New York Stock Exchange (NYSE)
- NYSE & London International Futures Exchange
- Euronext Paris
- Tokyo Commodity Exchange
- Hong Kong Futures Exchange
- Australian Securities Exchange
Sonuç
Vadeli işlemler piyasalarda olan düzensiz artış ya da düşüşlerden korunmak amaçlı gösterişli tek yatırım yoludur . Birikimlerinizi değerlendirirken sizler de bu rizikoları rahatlıkla muayene altına almak istiyorsanız, vadeli işlemler yapabilirsiniz. Spot piyasa araçlarıyla türev araçlar arasındaki farkları içerik içinde sunduk.
Sizlere borsada para kazanmak ile ilgili ayrıntılı veriler vermeye devam ediyoruz ve bu yazımızda da ülkemizin oldukça başarılı borsası olan Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası'nı (VOB) size tanıtmak istedik. Bu veriler ışında birikimlerinizi hangi biçimlerde değerlendirebileceğiniz ile ilgili tek fikiriniz oluşmuştur. Bu fikirlerinizi ve önerilerinizi bizlerle paylaşırsanız seviniriz.
